Μαρία Σταμέλου: «Είμαστε ο εγκέφαλος μας και η εξερεύνησή του έχει για εμένα μεγάλο ενδιαφέρον»

Η βραβευμένη Ελληνίδα Νευρολόγος Μαρία Σταμέλου μιλά στο Queen Plus για την Ιατρική, την έρευνά της στην νόσο Πάρκινσον αλλά και το μεγάλο στοίχημα της καριέρας της.

Γεννημένη στην Αθήνα, έπειτα από τις σπουδές της Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ολοκλήρωσε την ειδικότητα της Νευρολογίας στην Νευρολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Philipps, στο Marburg Γερμανίας. Η μεταδιδακτορική της έρευνα πραγματοποιήθηκε στη νόσο Πάρκινσον και στις Κινητικές Διαταραχές ενώ από το 2013 (που επέστρεψε στην Ελλάδα) ασχολείται αποκλειστικά με την νόσο Πάρκινσον. Η έρευνά της επικεντρώνεται στη μελέτη της παθοφυσιολογίας, της ανεύρεσης βιοδεικτών και θεραπείας στις νευροεκφυλιστικές παθήσεις, κυρίως στη νόσο Πάρκινσον και στην Προϊούσα Υπερπυρηνική Παράλυση αλλά και στην κλινική γενετική των Κινητικών Διαταραχών. Το ερευνητικό της έργο σήμερα αποτυπώνεται σε πάνω από 130 διεθνείς δημοσιεύσεις, σε περιοδικά με υψηλό δείκτη απήχησης, βιβλία και δεκάδες ομιλίες σε διεθνή συνέδρια Είναι κύρια ερευνήτρια στην Ελλάδα σε καινοτόμες θεραπευτικές κλινικές μελέτες στη νόσο Πάρκινσον και την Προϊούσα Υπερπυρηνική Παράλυση και διοργανώτρια ευρωπαϊκών και διεθνών εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων.

Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την Ιατρική;

Είναι συναρπαστική ως επιστήμη, γιατί αναζητά απαντήσεις στα μυστήρια της ζωής, και λυτρωτική ως επάγγελμα, γιατί πραγματεύεται ό,τι πολυτιμότερο για τον καθένα μας, την Υγεία.

Νευρολογία: τι σας κέρδισε σε αυτή την ειδικότητα;

Μου φαινόταν αυτονόητο να ασχοληθώ με το πιο περίπλοκο και ανεξερεύνητο σύστημα του ανθρώπου, το νευρικό. Είμαστε ο εγκέφαλος μας, και η εξερεύνησή του έχει για εμένα μεγάλο ενδιαφέρον.

Κεφάλαιο Πάρκινσον: το σημαντικότερο κεφάλαιο/έρευνα για κάθε επιστήμονα στην Νευρολογία;

Οι νευροεφυλιστικές παθήσεις γενικότερα είναι στο επίκεντρο των νευροεπιστημών τα τελευταία χρόνια. Πράγματι, λόγω της δραματικής αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης, οι νευροεκφυλιστικές παθήσεις αποτελούν την ‘επιδημία’ του 21ου αιώνα με όλο και περισσότερους ανθρώπους να νοσούν. Η νόσος του Πάρκινσον είναι η δεύτερη σε συχνότητα νευροεκφυλιστική νόσος μετά την νόσο Alzheimer για την οποία προς το παρόν δεν υπάρχει θεραπεία που να σταματά ή να επιβραδύνει την εξέλιξη της εκφύλισης. Η ανεύρεση θεραπειών για τις νευροεκφυλιστικές παθήσεις αποτελεί παγκόσμια ερευνητική και πολιτική προτεραιότητα.

Τελικά έχουμε καταλήξει στις αιτίες του;

Η γενετική προδιάθεση αναδεικνύεται τα τελευταία χρόνια σε όλο και πιο σημαντικό αιτιολογικό παράγοντα στην νόσο Πάρκινσον. Υπάρχουν για παράδειγμα παθογενετικές μεταλλάξεις σε μια πλειάδα γονιδίων που ευθύνονται για την εμφάνιση της νόσου, ενώ σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να παίζουν απλά έναν ρόλο αυξημένου κινδύνου σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Ωστόσο, σε ένα 10% η νόσος θεωρείται κληρονομική, ενώ στο 90% των περιπτώσεων θεωρούμε ότι ευθύνεται μια αλληλεπίδραση προδιάθεσης και περιβάλλοντος.

Πόσο σημαντικό πράγμα είναι η ενημέρωση;

Η ενημέρωση είναι καθοριστικής σημασίας, τόσο για την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση της νόσου όσο και για την διενέργεια έρευνας και την συγκέντρωση της απαραίτητης χρηματοδότησης για αυτήν. Βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου η ιατρική έρευνα και η σχέση των ερευνητών ιατρών με τους ασθενείς έχει αλλάξει άρδην. Οι ίδιοι οι ασθενείς και οι σύλλογοί τους πρωτοστατούν στην έρευνα και στην συλλογή οικονομικών πόρων για αυτήν με διάφορες δράσεις ενώ πορεύονται σε συνεργασία με τους επιστήμονες για ένα καλύτερο μέλλον. Στην Ελλάδα, υπάρχουν ακόμα αρκετά ταμπού, αλλά ελπίζουμε σιγά σιγά αυτό να αλλάζει. Πρέπει και στην Ελλάδα, οι άνθρωποι να ενημερώνονται για τα αξιόπιστα κέντρα και τις μελέτες που διενεργούνται και μαζί να εργαστούμε για την καταπολέμηση των ασθενειών αυτών που μας αφορούν όλους.

Υπάρχουν άτομα με προδιάθεση;

Υπάρχουν γονιδιακοί παράγοντες κινδύνου που συσχετίζονται με προδιάθεση για την νόσο Πάρκινσον. Ειδικά όταν κανείς νοσεί σε μικρότερη ηλικία από τον μέσο όρο (που είναι τα 60 περίπου έτη), και έχει και θετικό οικογενειακό ιστορικό, δηλαδή υπάρχει εκτός από τον ίδιο και κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας του με νόσο Πάρκινσον, τότε η πιθανότητα να φέρει μεταλλάξεις σε γονίδια που σχετίζονται με τον νόσο Πάρκινσον αυξάνει. Ειδικά στην Ελλάδα υπάρχει αυξημένη συχνότητα μεταλλάξεων στο γονίδιο της α-συνουκλεϊνης, κυρίως στις περιοχές της Κορινθίας και της Αχαΐας, όπου ανευρίσκεται αρκετά συχνά σε οικογένειες με νόσο Πάρκινσον. Επίσης φορείς ετερόζυγων μεταλλάξεων στο γονίδιο της γλυκοσερεβροσιδάσης (GBA) (το οποίο σε ομόζυγη κατάσταση οδηγεί στην νόσο Gaucher στα παιδιά), έχουν υψηλότερο ρίσκο για νόσο Πάρκινσον από τον γενικό πληθυσμό, και στην Ελλάδα είναι επίσης αρκετά συχνές. Προτρέπω τους γιατρούς να ρωτούν πάντα το οικογενειακό ιστορικό και όλους τους ασθενείς να αναζητούν λεπτομέρειες για την οικογένεια τους, καθώς οι νέες θεραπείες που βρίσκονται αυτή τη στιγμή υπό μελέτη και στην χώρα μας, στοχεύουν στην γενετική αιτιολογία της νόσου, και η γνώση είναι δύναμη για την ανεύρεση των πολυπόθητων νέων θεραπειών.

Οι υπάρχουσες θεραπείες σήμερα ξέρουμε πως δεν μπορούν να θεραπεύσουν αλλά βοηθούν να αυξηθεί η καθημερινή λειτουργικότητα και να βελτιωθούν ορισμένα συμπτώματα της νόσου. Τι λέτε; Στο μέλλον θα υπάρχει θεραπεία;

Καταρχάς να πω ότι τα υπάρχοντα φάρμακα είναι αποτελεσματικά παρόλα τα πολλά προβλήματα βέβαια που έχουν. Επιπλέον, εκτός από τα φάρμακα από του στόματός έχουμε πια μια πληθώρα λύσεων όταν αυτά δεν επαρκούν, όπως τον εν τω βάθει εγκεφαλικό ερεθισμό, αλλά και τις αντλίες συνεχούς έκχυσης ντοπαμινεργικής θεραπείας, που τα τελευταία χρόνια έχουν πραγματικά προσφέρει σημαντική βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών με πολύ προχωρημένη νόσο.

Όμως το μεγάλο στοίχημα της έρευνας αυτή τη στιγμή είναι η εύρεση θεραπειών που θα επιβραδύνουν την εξέλιξη της νόσου. Ήδη για παράδειγμα διενεργούμε μελέτες φάσης ΙΙ (δηλαδή σε ασθενείς, και ένα βήμα πριν την τελευταία φάση ΙΙΙ), σε ασθενείς με νόσο Πάρκινσον και μεταλλάξεις στο γονίδιο GBA σε εξειδικευμένα κέντρα. Η πειραματική θεραπεία έχει ως σκοπό να σταματήσει την αλληλουχία των γεγονότων που οδηγούν από αυτήν την μετάλλαξη στην νόσο του Πάρκινσον. Πολλές άλλες μελέτες βρίσκονται υπό εξέλιξη που σκοπό έχουν την καθυστέρηση της εξέλιξης της νόσου και βρισκόμαστε πιο κοντά από ποτέ σε αυτόν τον στόχο.

Πόσο καλή ποιότητα ζωής μπορεί να έχει ένα άτομο με νόσο Πάρκινσον;

Μπορεί να είναι πάρα πολύ καλή, εξαρτάται ωστόσο από πολλούς παράγοντες. Η νόσος έχει πολλά πρόσωπα και έχει όπως είπαμε διαφορετικές αιτίες άρα και διαφορετικά συμπτώματα, εξέλιξη και ανταπόκριση στην θεραπεία από ασθενή σε ασθενή. Υπάρχουν ασθενείς π.χ. με την καλοήθη τρομώδη μορφή που διατηρούν σε βάθος δεκαετιών εξαιρετική ποιότητα ζωής και άλλοι που έχουν λιγότερο καλοήθη εξέλιξη μέσα στα χρόνια. Για αυτό χρειάζεται η εξατομικευμένη φαρμακευτική αλλά και υποστηρικτική θεραπεία, ώστε να αντιμετωπίσει κανείς αποτελεσματικά τις πολλές και διαφορετικές προκλήσεις που μπορεί να αντιμετωπίζει ο κάθε ένας ξεχωριστά. Μεγάλη σημασία παίζει και η αντιμετώπιση από την πλευρά του ασθενούς. Άνθρωποι που είναι ενημερωμένοι για την νόσο, είναι συνεπείς με την θεραπεία τους, διατηρούν ένα σωστό σωματικό βάρος, τρέφονται και κοιμούνται σωστά, ασκούνται με συνέπεια από την αρχή της νόσου και ανελλιπώς και απολαμβάνουν την ζωή τους, αντιμετωπίζοντας την με αισιοδοξία, είναι κατά κανόνα σαφώς καλύτερα και χρειάζονται πολλές φορές και λιγότερα φάρμακα.

Η νικοτίνη ή η καφεΐνη είναι εχθροί της νόσου όπως ισχυρίζονται πολλοί επιστήμονες; Κι αν ναι γιατί;

Η καφεΐνη φαίνεται ότι μπορεί να έχει μια πιθανόν προστατευτική δράση. Η συσχέτιση με την νικοτίνη είναι λίγο διαφορετική. Έχει φανεί ότι στατιστικά οι άνθρωποι που καπνίζουν εμφανίζουν σπανιότερα νόσο Πάρκινσον. ‘Όμως, πρώτον, προφανώς τα προβλήματα υγείας που φέρνει το κάπνισμα το οποίο είναι αποδεδειγμένα θανατηφόρο δεν δικαιολογεί σε καμία περίπτωση την χρήση του. Δεύτερον, σε προοπτική μελέτη σε ασθενείς με Πάρκινσον που κάπνιζαν σε σχέση με ασθενείς που δεν κάπνιζαν, φάνηκε ότι οι πρώτοι είχαν χειρότερη εξέλιξη και εμφάνιση νωρίτερα άνοιας. Και τέλος, σε μια τρίτη μελέτη, η χορήγησή νικοτινικού patch σε ασθενείς με Πάρκινσον δεν βοήθησε σε τίποτα σε σχέση με την ομάδα ελέγχου.

Υπάρχει κάποιο είδος πρόληψης ή είναι μια νόσος που δεν μπορούμε να προλάβουμε;

Αυτή τη στιγμή δεν έχουμε αποδείξεις ότι υπάρχει μια συγκεκριμένη και επιτυχημένη τακτική πρόληψης της νόσου Πάρκινσον. Ωστόσο, η άσκηση, η σωστή διατροφή και η αποφυγή του στρες θεωρούμε ότι είναι γενικές οδηγίες σημαντικές για την πρόληψη των νευροεκφυλιστικών παθήσεων. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται τα τελευταία χρόνια στην υψηλής έντασης και συστηματική άσκηση ως πιθανή στρατηγική πρόληψης της εξέλιξης, ενώ, πρόσφατα δημοσιεύσαμε μια μεγάλη έρευνα στον ελληνικό πληθυσμό όπου δείξαμε ότι η μεσογειακή διατροφή μπορεί να σχετίζεται με ελαττωμένη πιθανότητα ανάπτυξης νόσου Πάρκινσον (Maraki et al, Movement Disorders 2018).

Γυναίκα και καριέρα; Πώς συνδυάζεται ώστε να υπάρχει ισορροπία;

Δεν υπάρχουν συνταγές, για τον καθένα είναι μια προσωπική υπόθεση, και εξαρτάται από την ηλικία, την φάση της επιστημονικής εξέλιξης και τις προτεραιότητες του.

Τι απολαμβάνει μια γυναίκα μετά τα 35; Επαγγελματικά και προσωπικά...

Η ηλικία οφείλει να μας κάνει να αναγνωρίζουμε καλύτερα τι είναι αυτό που μας κάνει ευτυχισμένους και να επιλέγουμε με βασικό κριτήριο αυτό.

Οι γυναίκες τι θέση έχουν στον δικό σας κλάδο;

Όλο και περισσότερες γυναίκες ασχολούνται με τον κλάδο αυτό. Χρειαζόμαστε όμως σαφώς μεγαλύτερα αντιπροσώπευση στις ηγετικές θέσεις.

Τι θα συμβουλεύατε τον 20χρονο εαυτό σας;

Να μην βιάζεται!

Τι σημασία έχει η ομορφιά για εσάς;

Είναι ευλογία και οφείλουμε να την διαχειριζόμαστε ως τέτοια.

Πώς νιώθετε με την βράβευσή σας από την L’OREAL και την UNESCO Για τις Γυναίκες στην Επιστήμη;

Ιδιαίτερη τιμή, χαρά και αναγνώριση κυρίως γιατί προέρχεται από την Ελλάδα αλλά και γιατί τιμά την παρουσία των γυναικών στην Επιστήμη. Οι γυναίκες δεν εκπροσωπούνται ισότιμα στην Επιστήμη και αυτό θα πρέπει να αλλάξει, όχι μόνο γιατί είναι θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ισότητας αλλά και γιατί είναι καθοριστικό για το βέλτιστο αποτέλεσμα. Εάν πρόκειται η επιστήμη και συγκεκριμένα η ιατρική να βελτιώσει την ποιότητα της ανθρώπινης ζωής, τότε θα πρέπει να είναι αντιπροσωπευτική της κοινωνίας που υπηρετεί.