Ιωάννα Τζουλάκη:«Μια ερευνήτρια έχει συχνά να αντιμετωπίσει ένα περιβάλλον γεμάτο προκαταλήψεις»

Η βραβευμένη -για το ερευνητικό της έργο- Ιωάννα Τζουλάκη, μας μιλά για τη ζωή της, για την επιλογή της να ασχοληθεί με την βιολογία αλλά και για όλα εκείνα που την κάνουν να χαμογελά! Ευγενική, όμορφη, καλλιεργημένη, με υπέροχα λαμπερά μάτια που σκορπούν θετική ενέργεια, αποδυκνύει περίτρανα πως η επιστήμη... είναι γένος θηλυκού!

Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε στο Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων του ΤΕΙ Αθήνας, ενώ στη συνέχεια τελείωσε με διάκριση το Τμήμα Γενετικής και Ανάλυσης Γενετικού Υλικού στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Το 2007 εκλέχθηκε Λέκτορας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστήμιου Imperial College του Λονδίνου και το 2010 Λέκτορας στην Επιδημιολογία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Σήμερα είναι Επίκουρη Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Το ερευνητικό της έργο εστιάζεται στη μοριακή και γενετική επιδημιολογία των καρδιαγγειακών και μεταβολικών παθήσεων, εφαρμόζοντας καινοτόμες μεθόδους για την ανάλυση και ερμηνεία δεδομένων ευρείας κλίμακας, με σκοπό τη μεταφραστική βιοϊατρική έρευνα. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται ερευνητικά και με την ιατρική ακριβείας. Χρησιμοποιώντας τα αποτελέσματα των ερευνών της στη γενετική επιδημιολογία, μελετά την εξατομικευμένη πρόληψη και θεραπεία με μοριακά προγνωστικά μοντέλα πρόβλεψης κινδύνου. Η βραβευμένη για το ερευνητικό της έργο Ιωάννα Τζουλάκη, μας μιλά για τη ζωή της, για την επιλογή της να ασχοληθεί με την βιολογία αλλά και για όλα εκείνα που την κάνουν να χαμογελά!

Ας πάρουμε λίγο τα πράγματα από την αρχή. Πώς ένα κορίτσι αποφασίζει να ασχοληθεί με τον ιατρικό χώρο; Υπήρχε κάποιος γιατρός στην οικογένεια;

Μου άρεσαν πολύ οι επιστήμες, τα μαθηματικά, η φυσική και η βιολογία. Στην αρχή ήθελα να γίνω αστροφυσικός, μου άρεσε το διάστημα και οι πλανήτες, σκέφτηκα όμως ότι δύσκολα θα μπορέσω να τα καταφέρω και έτσι με κέρδισε η βιολογία.

Οι σπουδές σας σχετίζονται με τα ιατρικά εργαστήρια και την γενετική. Τι ήταν αυτό που σας έκανε να αγαπήσετε αυτόν τον τομέα της ιατρικής;

Εξακολουθούν να με κερδίζουν οι απαντήσεις που μπορεί να δώσει η Επιστήμη στο πώς λειτουργεί ο κόσμος μας και που οφείλονται για παράδειγμα οι ασθένειες, που είναι σχετικές με το δικό μου πεδίο δράσης. Οι απαντήσεις αυτές στηρίζονται στη λογική και σε αποδείξεις, σε επιχειρήματα που τεκμηριώνονται και δεν βασίζονται σε δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις.

Πώς αντιμετωπίζεται μια γυναίκα σε αυτό τον χώρο;

Τα ποσοστά γυναικών στο χώρο της επιστημονικής έρευνας είναι μικρά και μικραίνουν ακόμα περισσότερο καθώς αυξάνουν οι πανεπιστημιακές βαθμίδες. Μια γυναίκα ερευνήτρια έχει συχνά να αντιμετωπίσει ένα περιβάλλον γεμάτο προκαταλήψεις. Πολλές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι οι γυναίκες ερευνήτριες στις φυσικές επιστήμες δημοσιεύουν λιγότερο, πληρώνονται λιγότερο για την έρευνά τους και δεν εξελίσσονται όσο οι άνδρες στην καριέρα τους. Ωστόσο, η αναγνώριση αυτών των ζητημάτων μαζί με την προβολή των γυναικών στα επιστημονικά πεδία με πρωτοβουλίες όπως αυτή του προγράμματος Loreal-UNESCO Για τις Γυναίκες στην Επιστήμη έχουν σημαντικό αντίκτυπο.

Το ερευνητικό σας έργο είναι μεγάλο. Αλήθεια ποια είναι η μαγεία που αναβλύζει μια έρευνα;

Η έρευνα είναι μια περιπέτεια που διεύρυνε και εξακολουθεί να διευρύνει τους ορίζοντές μου. Μου προσφέρει ελευθερία να δουλέψω πάνω στα ερωτήματα που με ενδιαφέρουν, κριτική σκέψη και λογική, φαντασία και επιμονή.

Πόσο δύσκολο είναι για έναν επαγγελματία να ασχολείται με την έρευνα τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό;

Η δουλειά του επιστήμονα, είτε στην Ελλάδα είτε σε οποιαδήποτε άλλη χώρα, είναι απαιτητική. Στη διάρκεια της έρευνάς σου έρχεσαι αντιμέτωπος και πρέπει να μπορείς να διαχειρίζεσαι καθημερινές αποτυχίες, καθώς πριν από κάθε ερευνητική επιτυχία και ανακάλυψη έχουν προηγηθεί αμέτρητες αποτυχημένες προσπάθειες. Επίσης χρειάζεται να αναζητάς διαρκώς χρηματοδοτήσεις για την ερευνητική σου δραστηριότητα. Την ίδια στιγμή πρέπει να παραμένεις ένας ενημερωμένος δάσκαλος που θα μεταδώσει τη γνώση σε απαιτητικούς φοιτητές. Όλα τα παραπάνω είναι πιο δύσκολα στην γιατί οι πηγές χρηματοδότησης είναι πιο περιορισμένες και την ίδια στιγμή το Ελληνικό Πανεπιστήμιο δεν δίνει πάντα έμφαση στις εστίες αριστείας και την ερευνητική δραστηριότητα των μελών του.

Μοριακή και γενετική επιδημιολογία των καρδιαγγειακών και μεταβολικών παθήσεων; Κάποιοι ακούγοντάς το ίσως δεν μπορούν να καταλάβουν τι ακριβώς είναι αυτό που κάνετε. Πώς μπορούμε να το εξηγήσουμε με απλά λόγια;

Το έμφραγμα του μυοκαρδίου και το εγκεφαλικό επεισόδιο ευθύνονται για 14 εκατομμύρια θανάτους ανά τον κόσμο. Η έγκαιρη και σωστή πρόληψή τους μπορεί να έχει τεράστια οφέλη στο προσδόκιμο ζωής και την ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Τα καρδιομεταβολικά νοσήματα αυτού του είδους είναι πολυπαραγοντικά και σύνθετα νοσήματα και η εμφάνισή τους οφείλεται σε μια σειρά από παράγοντες κινδύνου (γενετικούς και μη). Παρόλο που ο καθένας από τους παράγοντες αυτούς μεμονωμένα κατέχει μικρό ρόλο στην εμφάνιση της νόσου, οι παράγοντες αυτοί δρούν αθροιστικά και όλοι μαζί οδηγούν στην εμφάνιση καρδιομεταβολικών νοσημάτων. Μέσα από ενδελεχή έρευνα δεδομένων ευρείας κλίμακας από μεγάλες βιοτράπεζες, σε συνδυασμό με τη σύνθεση πληροφοριών από χιλιάδες άλλες μελέτες, κατέστη εφικτό να προσδιοριστούν οι γενετικοί και λοιποί μοριακοί βιοδείκτες (βιολογικοί δείκτες που μετρούνται σε βιολογικά υγρά, όπως το αίμα), που συνεισφέρουν στην εμφάνιση καρδιομεταβολικών νοσημάτων. Στο αποτέλεσμα αυτό βοήθησε το μεγάλο δείγμα πληροφορίας, οι καινοτόμες μέθοδοι γονοτύπησης και μοριακής αποτύπωσης και οι μεθοδολογίες αιχμής στην ανάλυση δεδομένων.

Πόσο μεγάλο πεδίο έχει η ιατρική έρευνα σήμερα και πόσο συμβάλει στην πρόοδο μας;

Η ιατρική έρευνα καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα πεδίων από τα φάρμακα και θεραπείες μέχρι μηχανήματα, συσκευές και εξοπλισμούς, τεχνολογικές εφαρμογές, μεθοδολογίες, προγνωστικά μοντέλα κ.α. Η τεράστια πρόοδος που έχει σημειωθεί στον τομέα της Ιατρικής τους τελευταίους αιώνες οφείλεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην Έρευνα και την αξιοποίηση των ευρημάτων της στην κλινική πράξη.

Τι άλλο μπορεί να κεντρίσει το ενδιαφέρον σας για έρευνα;

Τα αναπάντητα ερωτήματα.

Πόσο συχνά μετράτε λάθη;

Δεν τα μετράω, τα λάθη και τα σωστά αλλάζουν, είναι δυναμικά.

Ποια αγαπημένη σας συνήθεια δεν μπορείτε να αποχωριστείτε;
Τον πρωινό μου καφέ.

Τι σας γεμίζει;

Οι οικογένειά μου, οι φίλοι μου, η τέχνη, το θέατρο, το σινεμά, τα ταξίδια και οι τεκμηριωμένες απαντήσεις (και μάλλον πολλά ακόμη..)

Πως μια γυναίκα καριέρας μπορεί να ισορροπήσει την προσωπική ζωή και εργασία;

Στη έρευνα δεν υπάρχει ωράριο, και η ισορροπία μεταξύ ιδιωτικής και επαγγελματικής ζωής είναι δύσκολη. Σημαντική προϋπόθεση είναι η αποφασιστικότητα, η οργάνωση του χρόνου και φυσικά η συμμετοχή και βοήθεια του συζύγου ή των άλλων μελών της οικογένειας.

Τι σας λείπει περισσότερο;

Τα ξέγνοιαστα φοιτητικά καλοκαίρια.

Πώς και που θα θέλατε να βρίσκεστε σε 15 χρόνια;

Θα ήθελα να δουλεύω στο ίδιο ερευνητικό πεδίο αλλά να ταξιδεύω λιγότερο.

Ταξίδια του μυαλού ή της ζωής;
Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να διαλέξει κανείς, είναι και τα δύο το ίδιο συναρπαστικά.

Πόσα δεν γνωρίζουμε ακόμη για τον άνθρωπο και τις δυνατότητές του;

Σίγουρα δεν γνωρίζουμε ακόμη πολλά. Αλλά το σημαντικό είναι ότι διαρκώς μαθαίνουμε.

Υπάρχει ένας καλύτερος κόσμος;

Ναι, ένας κόσμος με περισσότερο σεβασμό στον άνθρωπο και στη διαφορετικότητα.

Τι σημασία έχει η ομορφιά για εσάς;
Η ομορφιά είναι για τον καθένα μας κάτι διαφορετικό, σημασία έχει να βρούμε τι είναι όμορφο για εμάς και όχι απαραίτητα για τους άλλους.

Πώς νιώθετε με την βράβευσή σας από την L’OREAL και την UNESCO;

Είναι μια μεγάλη και σημαντική επιβράβευση και αναγνώριση της πορείας μου όλα αυτά τα χρόνια και μου δίνει κίνητρο και έμπνευση για να συνεχίσω το έργο μου. Επιστημονικές επιτυχίες είχα και στο παρελθόν, όμως επειδή ήταν πολύ εξειδικευμένες, ήταν δύσκολο να τις μοιραστώ με τους οικείους μου και να καταλάβουν τι ακριβώς κάνω και με τι δουλεύω. Το συγκεκριμένο βραβείο μου δίνει τη δυνατότητα για πρώτη φορά να εξηγήσω στους φίλους μου τι κάνω και να μοιραστούν μαζί μου τη μεγάλη χαρά αυτής της βράβευσης.